Sıcak yemek kokularının yükseldiği küçük bir şehirde, insanların çöplerle karınlarını doyurabildiği bir yer düşünün. Hem açlığı hem de plastik atık sorununu aynı masada buluşturan bu sıra dışı girişim, dikkat çekici bir hikâye anlatıyor. Hindistan’ın Chhattisgarh eyaletinde yer alan Ambikapur şehrinde 2019 yılında açılan Garbage Cafe, aç insanların para yerine plastik atık vererek yemek alabildiği bir mekân olmuştu. Kentin ana otobüs durağının yakınında konumlanan bu kafe, Ambikapur Belediyesinin (AMC) temizlik bütçesiyle hayata geçirilmişti. “More the waste, better the taste” sloganıyla tanıtılan proje, hem açlık sorununa hem de plastik kirliliğine çözüm üretmeyi amaçlamıştı. Bir kilogram plastik atık getirenler, içinde pilav, iki sebze yemeği, dal, roti, salata ve turşunun bulunduğu tam bir öğün alabiliyordu. Yarım kilogram plastik getirenler ise sabah kahvaltısında samosa ya da vada pav gibi yiyecekler yiyebiliyordu. Hayat değiştiren takas Her gün sokaklardan ve çöplüklerden plastik toplayan Rashmi Mondal, yıllardır bu işi yaparak geçinmeye çalıştığını söylüyor. Daha önce topladığı plastikleri hurda satıcılarına kilogram başına sadece 10 rupi (0,09 sterlin/0,12 dolar) karşılığında satabiliyordu. “Ama şimdi topladığım plastikleri aileme yemek için takas edebiliyorum. Bu, hayatımızda önemli bir adımdı” diyerek yeni sistemin kendisine nasıl nefes aldırdığını anlattı. Kafede çalışan Sharada Singh Patel, buraya gelenlerin çoğunun dar gelirli ya da evsiz insanlar olduğunu belirtiyor. Onlara göre plastik karşılığında yiyecek sunmak hem açlığı azaltıyor hem de şehrin sokaklarını temiz tutuyordu. Plastikten temizliğe uzanan yol Vinod Kumar Patel’in aktardığına göre kafe her gün 20’den fazla kişiyi doyuruyordu. 2019’dan bu yana 23 ton plastik toplanmış, böylece şehrin çöplüklere giden plastik miktarı yıllık 5,4 tondan 2024 yılında 2 tona düşmüş oldu. Ambikapur’da 2024 yılında toplam plastik atık 226 tona ulaşmış olsa da neredeyse tamamı geri dönüştürüldü. Çöp kafeden toplanan plastikler özel merkezlerde granüllere dönüştürülüyor, bu granüller yol yapımında kullanılıyor ya da geri dönüştürücülere satılıyor. Ayrıca ıslak atıklar kompost haline getiriliyor, geri dönüştürülemeyen az miktar atık ise çimento fabrikalarına yakıt olarak gönderiliyor. Kadınların taşıdığı model Ambikapur Belediyesi, 20 ayrı geri dönüşüm merkezi aracılığıyla atıkları 60’tan fazla kategoriye ayırıyor ve geri dönüşüm oranını artırıyordu. Bu merkezlerde çalışan 480 kadın, yani “swachhata didis” her gün kapı kapı dolaşarak çöpleri topluyor ve ayırıyor. Kadınlar bu işten ayda 8.000 ile 10.000 rupi (yaklaşık 80 sterlin/100 dolar) kazanıyor. Sistem, 2016’dan bu yana yaklaşık 50.000 ton kuru atığın geri dönüştürülmesini sağladı. Ambikapur modeli, eyaletin 48 bölgesine yayılarak orta ölçekli şehirler için örnek bir yol haritası haline geldi. Başka şehirlerde denemeler 2019’da Batı Bengal’in Siliguri kentinde plastik karşılığında ücretsiz yemek verilen bir sistem başlatılmış, aynı yıl Telangana eyaletindeki Mulugu kasabasında bir kilogram plastik karşılığında bir kilogram pirinç dağıtılmıştı. Karnataka’daki Mysuru’da 2024’te açılan program, vatandaşların devlet destekli Indira yemekhanelerinde 500 gram plastik karşılığında kahvaltı, bir kilogram plastik karşılığında ise yemek alabilmesine imkân tanıyor. Uttar Pradesh’te ise plastik atık getiren kadınlara hijyenik ped veriliyor. Delhi’de ise 2020’de açılan 20’den fazla çöp kafesi kamu ilgisinin düşük olması, yetersiz ayrıştırma ve altyapı eksiklikleri nedeniyle kapanmaya başlamıştı. Ambikapur’daki başarıya rağmen uzmanlar, bu girişimlerin plastik üretiminin fazlalığı, geri dönüştürülemeyen ürünler ve evlerdeki ayrıştırma eksikliği gibi temel sorunları çözemediğini belirtiyor.. Ahmedabad Üniversitesi’nden Minal Pathak, “Bu daha çok yüzeydeki sorunlarla ilgilenen hızlı bir çözüm gibi ama asıl sebeplere ulaşmıyor” diyerek durumu özetlerken yine de farkındalık yaratması açısından bu adımların önemli olduğunu, yerel çözümlerin de etkili olabileceğini ekledi.
