Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerden etkilenen 11 ilde tarım, imalat sanayi ve turizm sektörlerinde tespit edilen hasarın büyüklüğü 181,1 milyar TL olarak hesaplanırken, en büyük hasarın ise 154,7 milyar lirayla imalat sanayisinde olduğu öngörüldü.
11 ili vuran 6 Şubat depremleri sonrası tarım, imalat ve turizm sektörlerinde gerçekleşen hasarın boyutları gün yüzüne çıkıyor. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın raporuna göre, bölgede imalat sanayinin toplam hasarının 154 milyar 742 milyon TL olduğu tahmin edilirken, turizmde hasarın büyüklüğü yaklaşık 2,2 milyar TL olarak hesaplandı. Depremin vurduğu illerin en önemli geçim kaynağı olan tarımda ise tablo vahim. Tarım ve hayvancılıkta tespit edilen hasar 24,2 milyar TL olurken, sadece baraj ve göletlerdeki hasarın büyüklüğü 4,1 milyar TL olarak ölçüldü. Ağır hasarlı Malatya-Sultansuyu Barajı ile Osmaniye-Bahçe Arıklıkaş Göleti’nin yeniden yapılması gerekiyor, orta hasarlı 4 baraj ise güçlendirme işlemi yapılmadan faaliyete geçemeyecek.
Strateji ve Bütçe Başkanlığı, deprem bölgesindeki hasar tespitlerine yönelik yayımladığı raporda felaketin Türkiye ekonomisi üzerindeki toplam yükünün yaklaşık 2 trilyon TL olduğunu açıklamıştı. Raporun ayrıntısına bakıldığında afetin bölgedeki ekonomik sektörler üzerinde yarattığı yıkımın boyutunun oldukça yüksek olduğunu gözler önüne seriyor.
Stok hasarı 36,9 milyar TL
Raporda, imalat sanayindeki hasarı tespit edebilmek için Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen anket ve saha çalışmasına yer verilmiş. 11 ilde toplam 8 bin 599 firma ile görüşülerek yapılan çalışmada, söz konusu firmaların toplam hasarının 81 milyar 155 milyon TL olduğu öngörülüyor. Bu çalışmadan hareketle ortaya çıkan bölgedeki tüm imalat sanayi firmalarındaki toplam hasarın boyutunun da 154 milyar 742 milyon TL olduğu tahmin ediliyor. Hasarın alt kırılımlarına bakıldığında ise imalat sanayi firmalarındaki toplam hasarın 21 milyar 906 milyon TL’sinin altyapı hasarı, 58 milyar 256 milyon TL’sinin bina hasarı, 37 milyar 610 milyon TL’sinin makine hasarı, 36 milyar 970 milyon TL’sinin de stok hasarı olduğu belirtiliyor.
47 bin 581 işletme bulunuyor
Depremin vurduğu Adıyaman, Adana, Diyarbakır, Elazığ, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa’nın 2021 yılı itibarıyla GSYH’ye katkısı toplamda 713,9 milyar TL iken, bölge illerindeki imalat sanayinin Türkiye GSYH’si içindeki payının yüzde 11,5 olduğu biliniyor. Rapora göre, 2022 yılındaki 254,2 milyar dolar olan ülke ihracatının yüzde 8,6’sını gerçekleştiren 11 ilde 314’ü büyük, 779’u orta, 3 bin 769’u küçük ve 42 bin 719’u mikro olmak üzere toplamda 47 bin 581 işletme bulunuyor. Ayrıca bölgede 38 OSB’de yer alan 4 bin 997 firmanın 550 bin kişiye istihdam sağladığı belirtilen raporda, 116 küçük sanayi sitesinde de (KSS) 31 bin 127 işyerinin yer aldığı bilgisi bulunuyor.
İşletme binalarındaki hasara bakıldığında, 536 bin 751 metrekarenin yıkıldığı tespit edilmiş durumda. Bunun 33 bin 375 metrekaresi büyük, 157 bin 672 metrekaresi küçük, 251 bin 904 metrekaresi mikro, 93 bin 800 metrekaresi orta ölçekli firmalara ait. Ağır hasarlı tablosunda ise en büyük kayıp 531 bin 593 metrekare ile büyük ölçekli firmalarda. Orta ölçekli firmalardaki ağır hasarlı yapı büyüklüğü 501 bin 120 metrekare.
Arz açığı ithalatı artırabilir
Yapılan ilk değerlendirmelere göre, OSB ve KSS gibi bölgedeki planlı sanayi alanlarında önemli bir hasar bulunmazken, depremin imalat sanayii işyerleri üzerindeki en önemli ve telafisi güç olan etkisinin vasıflı işgücünde ortaya çıkan kayıp olduğu vurgulanıyor. Yanı sıra ihracata yönelik üretim yapan bazı kuruluşlar ile bu kuruşlara ara malı üreten tesislerin yaşadığı deprem hasarları nedeniyle üretim ve teslimattaki aksamalar sonucunda ihracatın olumsuz etkilenmesi bekleniyor. Üretime ara verilmesi nedeniyle bazı ürünlerde oluşacak arz açığının ithalatla karşılanması da beklenen ihtimaller arasında.
Bölgede tarımsal hasarın büyüklüğü 24,2 milyar lira
Deprem bölgesi tarım sektörü için önemli merkezlerden. Raporda yer verilen istatistikler de bu önemi kanıtlıyor. Zira 2021 yılı itibariyle deprem bölgesinde tarım sektörünün Türkiye GSYH’sine katkısı 61,3 milyar TL. Yani GSYH’nin yüzde 8,6’sı bölgedeki tarım sektörü faaliyetlerinden gelmiş durumda. Edinilen bilgiye göre, ülkenin tarımsal hasılasının yüzde 15,3’ü de depremden etkilenen illerde üretiliyor. Gaziantep dışında kalan illerde ise tarımın ekonomi içindeki payı ülke ortalamasının üzerinde. Tarım sektörünün toplam üretim içindeki payı Şanlıurfa’da yüzde 20,8, Kilis ve Diyarbakır’da yüzde 14, Adıyaman’da yüzde 13,1. Bölgenin 40,3 milyon dekar büyüklükteki tarım arazisi varlığı Türkiye’deki tarım arazilerinin yüzde 16,9’una tekabül ediyor. Öte yandan Türkiye’deki büyükbaş hayvan varlığının yüzde 13’ü, küçükbaş hayvan varlığının yüzde 17,8’i söz konusu 11 ilde bulunuyor. Rapora göre, tarım sektöründe meydana gelen hasarların toplamı ilk tespitlere göre 24,2 milyar TL seviyesinde.
Hayvan telefinin boyutu 602,5 milyon TL
Hasarın alt kırılımlarına bakıldığında, son verilere göre 8 bin 241 büyükbaş, 64 bin 260 küçükbaş, 42 bin baş da kanatlı hayvanın öldüğü tespit edildi. Ayrıca Adıyaman’da 533 bin, Malatya’da ise 168 bin civcivin telef olduğu belirlendi. Bu kapsamda, hayvan ölümleri nedeniyle yetiştiricilerin 602,5 milyon TL kayba uğradığı tahmin edilirken, deprem bölgesinde bulunan 233 bin 230 ağıl ve ahırın 13 bin 284 tanesi yıkılmış durumda. Ayrıca bölgede bulunan yaklaşık 1,6 milyon arı kovanından 5 bin 756’sı zarar gördü. Bunların yeniden temin edilmesinin maliyetinin ise 8,6 milyon TL olduğu tahmin ediliyor.
TMO depolarında hasar 81,6 milyon lira
Adana, Diyarbakır, Gaziantep, Kahramanmaraş ve Hatay’da bulunan özel sektöre ait 558 bin 250 ton kapasiteli 12 ürün deposunun kapasite olarak yüzde 26,1’i ağır hasarlı, yüzde 33,4’ü orta hasarlı, yüzde 40,6’sı ise az hasarlı durumda. Bu hasarların toplam maliyetinin 221 milyon TL olduğu tahmin ediliyor. Bölgede yer alan Toprak Mahsulleri Ofisine (TMO) ait toplam 315 bin 100 ton kapasiteli 18 deponun kapasite olarak yüzde 9,5’i yıkık, yüzde 22,1’i orta hasarlı, yüzde 68,4’ü ise az hasarlı. Toplam hasarın da 81,6 milyon TL olduğu tahmin ediliyor.
Raporda yer verilen ihtiyaç analizine göre, depremden zarar gören hayvanların telafisi için Tarımsal Destekleme Bütçesine 580,3 milyon TL ödenek tahsis edilmesine ihtiyaç duyulduğu, hayvan yetiştiricilerine dağıtılmak üzere 2023 Mart ayı başına kadar alınmış ve önümüzdeki süreçte alınacak olan yem için 1 milyar TL ödenek ihtiyacı olduğuna dikkat çekiliyor.
21 otel yıkıldı, 7 otel ağır hasarlı
Depremde yıkılan ve KKTC’li genç sporculara mezar olan Adıyaman’daki Isias Otel, turizm sektörünün depremdeki en acı imtihanı olmuştu. Peki bölgedeki diğer turizm tesisleri deprem sınavını nasıl verdi? Edinilen bilgiye göre, deprem illerinde Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan işletme belgeli toplam 74 bin 352 yatak kapasiteli bin 30 tesis ile yapım aşamasında olan toplam 10 bin 686 yatak kapasiteli 39 tesis bulunuyordu. Turizm tesislerinin hasar durumuna bakıldığında Kahramanmaraş’ta 7, Adıyaman’da 7, Hatay’da 4 ve Malatya’da 3 olmak üzere toplamda 21 otelin yıkıldığı öğrenildi. Basit konaklama turizm işletme belgeli tesislerde yıkılan otel sayısı ise 26. Raporda ilk tespitlere göre, yıkılan ve ağır hasarlı turizm tesislerinin tahmini toplam maliyetinin 1 milyar 413 milyon TL olduğu belirtilirken, turizm tesislerine ilişkin toplam maliyetin 2 milyar 157 milyon TL olduğu öngörülüyor.
Baraj ve göletlerde yıkım 4,1 milyar TL
Tarım sektörünün altında yer alan sulama sektörüne ilişkin tablo da çok iç açıcı değil. Zira Devlet Su İşleri’ne (DSİ) göre ilk etapta yapılan hasar tespit tahmini 19,5 milyar TL. Baraj ve göletlerdeki hasar ise 4 milyar 105 milyon TL olarak hesaplanırken, bölgedeki en büyük 14 baraj ve gölete ilişkin olarak da hasarın boyutunun 2,7 milyar TL olduğu öngörülüyor. Rapora göre orta hasarlı statüsündeki, Malatya Sürgü Barajı, Malatya Erkenek Göleti, Kahramanmaraş Kartalkaya Barajı ve Hatay Reyhanlı Barajı güçlendirmeyle işlemine devam edebilecek. Ancak ağır hasarlı durumdaki Malatya Sultansuyu Barajı ile Osmaniye Bahçe Arıklıkaş Göleti’nin yeniden yapılması gerekiyor. Öte yandan sulama tesislerindeki hasar ise 11,07 milyar TL’yi bulmuş durumda.
