BBC'den Mahmut Hamsici, Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG) ve Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) açıkladığı enflasyonı oranları arasındaki farkın sebeplerini ortaya koydu.
Buna göre, kamuoyunun adını sık sık duyduğu ve açıkladığı enflasyon oranları TÜİK'inkilerden daha yüksek çıkan ENAG'ın 2016 yılında bir doktora tezi projesi olarak doğduğu bildirildi.
Grup, Yeditepe Üniversitesi Ticari Bilimler Fakültesi'ndeki Finansal İktisat Doktora Programı'nda, danışmanlığını Prof. Dr. Veysel Ulusoy'un yaptığı, doktora öğrencisi Serkan Gençer'in tez projesi ile ortaya çıktı.
Prof. Dr. Veysel Ulusoy ise projenin başlangıcını şu sözlerle anlattı:
"Esinlendiğimiz bir kaynak vardı. Harvard Üniversitesi'nde Prof. Dr. Alberto Cavalla öncülüğündeki bir grup, MIT (Massachusetts Institute of Technology) ile ortak olarak bir çalışma yapıyordu. 2007'den itibaren hem Arjantin'in hem Amerika'nın hem de Avrupa'daki bazı ülkelerin günlük enflasyonlarını internette, web scraping (Veri kazıma) yöntemiyle alıyorlardı. Biz de bunun Türkiye'de de yapılacağı fikrine kanaat getirdik.
Danışman olarak o öneriyi yaptım ve yaklaşık 15 gün çalışarak karar verdik. Sonra devam ettik. 2016 ortalarıydı. Yani ENAG, yaklaşık 5,5 yıllık bir emeğin ürünü."
ENAG ayrıca bir süre Prof. Dr. Veysel Ulusoy ve Serkan Gençer tarafından yönetilmiş ancak daha sonra ise genişlemeye başlamış.
Prof. Dr. Ulusoy bu süresi ise şöyle aktardı, "Hemen hemen bütün yük doktora öğrencisinin kendisindeydi. Ardından başka öğrenciler bu süreçte yazılım geliştirme yönünde istekli göründüler. Birkaç yıl sonra web scraping (Veri kazıma) yönetimini onlara da öğrettik ve onlar da bize katkı verdiler."
Bu süreçte projeye, Türkiye Ekonomik ve Mali Araştırmalar Vakfı (TEMAR) da destek vermiş.
ENAG kimlerden oluşuyor?
ENAG bugün, Prof. Dr. Ulusoy ve Gençer dahil olmak üzere yedi kişilik bir akademisyen ve ekonomi uzmanları ekibinden oluşuyor. Grubun bir danışma kurulu da bulunuyor. Bu kurulda eski bürokratlar da yer alıyor.
Örneğin eski Hazine ve Dış Ticaret müsteşarı Tevfik Altınok, eski Maliye Bakanlığı hesap uzmanı Dr. Hasan Yalçın, eski maliye müfettişi Sacit Akdemir, kuruldaki isimler arasında bulunuyor.
Prof. Dr. Ulusoy ise ENAG'ın maddi olarak kimseden destek almadığını, arkasında hiçbir grubun olmadığını söylüyor.
"Peki çalışmalar nasıl yürüyor?" sorusuna ise şu cevabı veriyor:
"Gruptakilerin çoğu gönüllü. Eğer bir finansman gereği duyuyorsak Veysel hocanın maaşının bir kısmı diyelim (Gülüyor). Tertemiz, arkasında herhangi bir kuruluş yok."
'Hiçbir siyasi yaklaşımımız yok'
Prof. Dr. Ulusoy, maddi olarak kimseden destek almadıkları gibi herhangi bir siyasi grupla da ilişkilerinin olmadığını savunuyor.
Kamuoyunun bir bölümünde haklarında yapılan, siyasi angajmanları olduğu yönündeki eleştirileri hatırlattığımızdaysa şunları söylüyor:
"Hiçbir siyasi yaklaşımımız, siyasi söylemimiz yoktur. Siyasetin temelinden kaynaklanan bir eğilimimiz veya verileri değiştirme taktiğimiz yoktur. Bütün veriler yapay zekâ yöntemiyle bilgisayardan elde edilir, kalite kurulu tarafından süzgeçten geçirilir, büyük tartışmalar, büyük analizlerden sonra ay sonunda, ayın 3'ünde yayınlanmak üzere taslak olarak hazırlanır ve kamuoyuna sunulur. Bu kadar basit."
ENAG verileri nasıl topluyor?
Ulusoy, enflasyonu hesaplarken verileri internet üzerinden veri kazıma denilen yöntemle topladıklarını anlatıyor.
Verileri tamamen web sayfalarından, özellikle de bütün hane halklarının aktif olarak kullandığı sayfalardan topladıklarını belirtiyor.
"Bu, Harvard ve MIT'de uygulanan yöntemin aynısıdır. Dünyada da bazı merkez bankları, kendi enflasyon verilerini oluşturmak için, kendi bünyelerinde bu yöntemi kullanırlar" diyor.
ENAG enflasyonu nasıl hesaplıyor?
ENAG olarak saatlik enflasyonu hesaplayacak bir sistemlerinin olduğunu, bunu sonra günlük hesaplayıp aylığa çevirdiklerini, onu da yıllığa çevirdiklerini anlatıyor Ulusoy.
Ayçiçek yağı fiyatındaki değişimi örnek olarak aktarmasını istediğimizde bunu şöyle açıklıyor:
"Bütün elde edilebilir ayçiçek yağı fiyatlarının verileri o gün çekiliyor. O gün promosyon varsa da o gün zam varsa da o gün fiyatı değişmemişse de bütün ayçiçek yağı fiyatları çekiliyor. İstatistikteki büyük sayılar kanunu kapsamında bunun ortalaması alınıyor ve bu ortalamadan yola çıkılarak o günkü ayçiçek yağının enflasyonu hesaplanıyor.
"Hata olmasın diye en az yedi sekiz bilgisayardan, eş zamanlı olarak, Türkiye'nin her yerinden bütün fiyatları alıyoruz. Ürünlerin ortalama fiyatlarını hesaplıyoruz. Günlük hesapları sonra aylığa çeviriyoruz. Ürünlerin ortalama fiyatlarıyla TÜİK'in sayfasındaki ağırlığını çarpıp, enflasyon sepetine katkısını ölçüyoruz. TÜİK'in 415 maddelik enflasyon sepetinin aynısını kullanarak enflasyon oranını elde ediyoruz."
Peki, bu 415 maddelik sepet konusunda TÜİK'le yaklaşım farkları var mı?
"Bir defa enflasyonun matematiksel, ağırlık vb. yöntemi hiçbir yerde değişmez. Birleşmiş Milletler İstatistik Ofisi'nin COICOP (Kişisel Tüketim Harcamalarının Amaca göre Sınıflanması) denilen sistemine göre birimler sınıflandırılmıştır. O sınıflandırma 415 madde üzerinden olmuştur. Örneğin ayçiçek yağı onlardan bir tanesidir, domates bir başkasıdır vb." dedikten sonra TÜİK ile fiyat toplama yönteminde farklılıkları olduğunu söylüyor Ulusoy:
"TÜİK sokaktaki marketten veya belirlediği marketlerden fiyatları alıp ona göre aylık enflasyonu hesaplıyor. Bu sokağa inme, markete inme bildiğim kadarıyla ayın başında, ortasında ve sonuna doğru olmak üzere ayda birkaç defa tekrarlanıyor. Ve yine bildiğim kadarıyla TÜİK 550 bin tane günlük veri alıyor. Bu verileri o COICOP'taki 415 madde sınıflandırmasına göre enflasyon sepetine koyup, ağırlıklarıyla çarpıp enflasyon değerini elde ediyor."
ENAG'ın ise verileri günlük olarak ve web siteleri üzerinden topladığını belirten Ulusoy, şunları söylüyor:
"Bir saatte bütün Türkiye'nin verilerini alabiliyoruz. Günlük yaklaşık 255 bin veriyi bir saatte alabiliyoruz. TÜİK'in aylık 550 bin fiyat verisine karşın 7,5 milyondan fazla fiyat verisini elde ediyoruz. Bu da bizi büyük sayılar kanununun o güzel sonuçlarına götürüyor."
