Kripto paraların finansal istikrara yönelik riskleri, merkez bankalarının dijital para birimlerine olan ilgisini artırdı. Bu kapsamda 11 ülkenin ise dijital para birimi çıkardığı bildirildi.
Bitcoin gibi kripto paraların finansal istikrara yönelik olası risklerine karşı alternatif araçlara ilişkin araştırmalar yoğunlaşırken, merkez bankalarının kendi dijital para birimlerini çıkarma çalışmaları dünya genelinde ivme kazanıyor.
Dijital varlıklara yönelik düzenleme ve denetleme mekanizmalarının yetersizliği, merkez bankalarını dijital varlıkların geleneksel ödeme sistemlerine rakip olmalarının doğurabileceği riskler nedeniyle alternatif araçları araştırmaya zorluyor.
Merkez bankaları devrede
Dünya genelinde merkez bankaları, kripto paraların yarattığı risklere karşı alternatif araçlar geliştiriyor. Bu araçlardan biri, merkez bankası dijital para birimleri (CBDC) olarak adlandırılıyor. CBDC’ler, merkez bankalarının kendi kontrolünde olan ve geleneksel para birimlerine benzer özelliklere sahip dijital para birimleridir.
CBDC’ler, merkez bankalarının finansal istikrara yönelik riskleri azaltmaya yardımcı olabilecek bir araç olarak görülüyor.
Kripto para birimleri, ticarette fiziksel nakit kullanımın düşmesi ve büyük teknoloji şirketlerinden gelen kripto para birimi oluşturma girişimleri gibi nedenlerle de gündemde kalmaya devam ediyor. Bu faktörler, merkez bankalarını dijital para birimlerini çıkarma çalışmalarını hızlandırmaya itiyor.
Merkez bankaları ise CBDC’ler üzerinde farklı çalışmalar yürütüyor. Bazı merkez bankaları, pilot çalışmalar başlatırken, bazıları ise henüz CBDC’ler konusunda net bir karara ulaşamadı. Ancak, merkez bankalarının dijital para birimlerine yönelik çalışmalarının önümüzdeki dönemde de devam etmesi bekleniyor.
130’dan fazla ülke çalışıyor
Bir ülkenin resmi para biriminin dijital hali olarak tanımlanan merkez bankası dijital para birimlerinin para politikasının, finansal istikrar ve uluslararası para sistemi üzerinde önemli etkilerinin olması bekleniyor.
ABD merkezli düşünce kuruluşu Atlantic Council’in verilerine göre, küresel ekonominin yüzde 98’ini temsil eden 130’dan fazla ülke, merkez bankası dijital para birimine yönelik aktif araştırma yürütüyor.
Atlantic Council, ülkelerin bu alandaki araştırmalarının hızlandığına dikkati çekerken, Mayıs 2020’de yalnızca 35 ülkenin merkez bankası dijital para birimini değerlendirdiğini paylaştı.
Merkez bankası dijital para birimi çalışmalarında 64 ülke geliştirme, pilot veya tanıtım olmak üzere ileri aşamada bulunuyor.
11 ülke piyasaya sürdü
Aralarında Nijerya’nın da bulunduğu 11 ülke ise dijital para birimini tamamen piyasaya sürerken, Çin’in halihazırda 260 milyon kişiye ulaşan pilot uygulaması, toplu taşıma, teşvik ödemeleri ve e-ticareti dahil 200’den fazla senaryoda test ediliyor.
G20 ülkelerinden 19’u merkez bankası dijital para birimi geliştirmeye yönelik çalışmalarda ileri aşamaya gelirken, bunlardan 9’u pilot uygulama aşamasında bulunuyor. Geçilen 6 ayda neredeyse her G20 ülkesi bu alanda önemli ilerleme kaydederken, bu projelere yeni kaynaklar yatırdıkları belirtiliyor.
Bu yıl 20’den fazla ülke merkez bankası dijital para birimlerinin pilot uygulamasına yönelik adımlar atmayı değerlendiriyor. Avustralya, Tayland ve Rusya pilot testlere devam etmeyi, Hindistan ve Brezilya ise 2024’te piyasaya dijital para sürmeyi planlıyor.
Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) tarafından yapılan bir ankete göre, 2030 yılına kadar 24 merkez bankasının dolaşımda dijital para birimine sahip olması bekleniyor.
ECB, pilot uygulamaya doğru ilerliyor
Avrupa Merkez Bankası (ECB), dijital bir avronun piyasaya sürülüp sürülmeyeceğini araştırmak için Euro Bölgesi’nin ulusal merkez bankalarıyla çalışmalarını sürdürüyor.
Banka, dijital euro için pilot uygulamaya başlama yolunda ilerliyor. Bankanın web sitesinde yer alan bilgilerde, dijital euronun, Euro Bölgesi’nde herkesin kullanabileceği bir elektronik ödeme aracı sunacağı, nakit para gibi güvenli ve kullanıcı dostu olacağı belirtiliyor.
Ayrıca, dijital euronun banknot ve madeni paraları tamamlayacağı ve insanlara ödeme araçları konusunda ek bir seçenek sunacağı kaydediliyor.
Ekim 2021’de başlayan araştırma aşamasının yaklaşık 2 yıl sürmesi ve Ekim 2023’te sona ermesi bekleniyor.
Dijital euronun nasıl tasarlanıp dağıtılabileceğinin yanı sıra pazar üzerinde yaratabileceği etkiye de bakılırken bunun hayata geçirilip geçirilmeyeceğine daha sonra karar verileceği belirtiliyor.
Fed henüz karar veremedi
ABD Merkez Bankası (Fed) ise merkez bankası dijital para birimi çıkarma konusunda herhangi bir karara henüz varmadı. Buna göre Fed, teknolojik araştırma ve deneyler de dahil olmak üzere çeşitli açılardan merkez bankası dijital para birimlerinin potansiyel fayda ve risklerini araştırmaya devam ediyor.
Fed Başkanı Jerome Powell ise mart ayında yaptığı açıklamada, merkez bankası dijital para birimi konusunda “gerçek bir karar verme aşamasında” olmadıklarını kaydetmişti.
Son olarak Fed’in Denetimden Sorumlu Başkan Yardımcısı Michael Barr, geçen hafta yaptığı bir konuşmada, bankanın kendi dijital para birimini çıkarmaya ilişkin herhangi bir karardan “çok uzakta” olduğunu ve bu konuda ABD Kongresi’nin yetkilendirmesi halinde ilerleyeceklerini bildirmişti.
New York ve Boston dahil olmak üzere bölgesel merkez bankaları, hem toptan hem de perakende uygulamalar için araştırmalar yapıyor.
Çin öncülük ediyor
Çin Merkez Bankası (PBoC) ise dijital para birimleri aracılığıyla yurt içi ve sınır ötesi ödeme ağlarının geliştirilmesine öncülük ediyor.
“e-CNY” olarak adlandırılan Dijital Para Birimi Elektronik Ödemeleri projesine 2017’de başlayan Çin’de, projenin 2019’da başlayan pilot uygulamasının 260 milyon kişiye ulaştığı kaydediliyor.
Mevcut ödeme kanallarını e-CNY ile daha iyi entegre etmek için çalışan Çin’in Ocak 2023’te para birimi dolaşım hesaplamalarına e-CNY’yi dahil ettiği ve dijital yuanın merkez bankasındaki nakit ve rezervlerin yüzde 0,13’ünü oluşturduğu belirtiliyor.
Merkez bankası ödeme sistemlerinin verimliliğinin artırılması, ticari perakende ödemeler sistemine destek sağlanması ve daha fazla finansal katılım, PBoC’nin bu alandaki çalışmalarının ana motivasyonları arasında yer alıyor.
Türkiye’de durum ne?
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) öncülüğünde yürütülen Dijital Türk Lirası Projesi’nin birinci faz çalışmaları kapsamında, geçen yıl aralık ayında Dijital Türk Lirası Ağı üzerindeki ilk ödeme işlemleri başarılı bir şekilde gerçekleştirildi.
TCMB’den konuya ilişkin yapılan açıklamada, bankanın teknoloji paydaşları ile birlikte yürüttüğü dar kapsamlı ve kapalı devre pilot uygulama testlerine 2023’ün ilk çeyreğinde de devam edileceği bildirilmişti.
Dijital Türk Lirası İşbirliği Platformu’nun 2023’te seçili bankalar ve finansal teknoloji firmalarının katılımlarıyla genişletileceği ve geniş katılımlı pilot testlerin gerçekleştirileceği ileri fazlara geçileceği aktarılmıştı.
TCMB Başkanı Hafize Gaye Erkan da 2024-2026 dönemini kapsayan Orta Vadeli Program’a (OVP) ilişkin geçen hafta gerçekleştirilen toplantıda, projenin ikinci faz hazırlıklarının sürdüğünü açıklamıştı.
Birinci fazdaki çalışmalara dair bulguların yakın dönemde bir rapor olarak yayımlanacağına işaret eden Erkan, OVP döneminde dijital Türk lirası çalışmalarını tamamlamayı planladıklarını belirtmişti.
